Autor: mariusz

Publikujemy recenzję książki Henryka Zycha „Mój czas w Jaśle miniony” pióra Ewy Pietraszek. Zachęcamy do lektury. 
Z miłości do swego miasta
Na jasielskim rynku wydawniczym, niestety w niewielkim nakładzie,  ukazała się niezwykła pozycja  „Mój czas w Jaśle miniony” Henryka Zycha. Wydawcą jest Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego przy wsparciu finansowym Urzędu Miasta Jasła. Autor zamieszkały w Jaśle od 1935 roku,  poświęcił mu całą swoją działalność na niwie społecznikowskiej.  W 20 szkicach opowiada nam o sobie, rodzinie i przede wszystkim o swym ukochanym mieście, ujawnia nam własne sympatie i swoje zaangażowanie.
Z każdego słowa tej niezwykłej książki  przebija miłość, duma, a także często smutek, gdy mowa o czasach wojny. Część tekstów była już publikowana, część powstała w ostatnich latach. A wszystkie ukazują nam ludzi i wydarzenia, przypominają  o tym,  co już było. Odkrywają przed nami nie odkryte jeszcze historie. Wskrzeszają ludzi, których dawno już wśród nas nie ma.

Czytając dzieło, starsze pokolenie jaślan, może wrócić w czasy swej młodości.  Młodzież natomiast poznać zapomniane i zakurzone karty z dziejów naszego miasta.  W książce nie brakuje też słów gorzkich, z wielu nich przebija rozczarowanie i żal. Wszak życie nie zawsze toczy się tak, jak byśmy pragnęli.

Henryk Zych brał udział w obchodach 600 lecia Jasła oraz współtworzył Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego. Czytając jego wspomnienia wydaje się, że było to tak niedawno. A przecież w następnym roku 2015 będziemy świętować 650-lecie miasta i 50-lecie działalności Stowarzyszenia. Niech więc, ta piękna i pełna miłości książka, wprowadzi nas w nadchodzący jubileusz.

Ewa Pietraszek
/ms/

Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego wydało kolejną publikację. Jest to książka – zbiór dwudziestu szkiców pod tytułem „Mój czas w Jaśle miniony” – autorstwa Henryka Zycha, członka zarządu, byłego prezesa Stowarzyszenia. Tytuł wskazuje na autobiograficzny charakter książki. Nie można się jednak oprzeć wrażeniu, że drugim głównym bohaterem  jest tutaj nasze miasto Jasło. 
„Zupełnie bezdyskusyjna i wszechobecna jest w całym tekście bezgraniczna miłość Autora do Jasła – pisze we wstępie – dr Grzegorz Chomicki – Cechuje go niezwykle silny lokalny patriotyzm: głębokie przywiązanie do rodzinnego miasta, resztek jego zabytkowej substancji i związanych z nim tradycji. Rekomendować należy zatem lekturę tej publikacji, by tego rodzaju życiowej postawy, przekonania do niezmordowanej aktywności dla dobra wspólnego nie zaćmiły czas i niepamięć”.
Henryk Zych (ur. 1930) jest jednym z nielicznych już rdzennych jaślan, którzy dobrze pamiętają czas wojny i odbudowy. Przez całe życie był aktywny społecznie. Uczestniczył w wielu projektach, publikował prozą i wierszem. Publikacja zawiera biogram Autora.
Podstawowe dane o książce:
Henryk Zych, Mój czas w Jaśle miniony, wyd. Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, Jasło 2013.

Konsultacja i słowo wstępne: dr Grzegorz Chomicki, Instytut Historii UJ w Krakowie.
Korekta: Bożena Zadorożna.
Zdjęcia: Archiwum autora i SMJiRJ.
Projekt okładki: Henryk Zych, Dariusz Koś.
Skład i łamanie: DWR Dariusz Koś.
Druk i oprawa: FROGART – Józef Nawracaj – Jasło, ul. Lenartowicza 12.
Nakład: 300 egz.
Sfinansował Urząd Miasta w Jaśle.
Oprawa miękka, 84 strony.
Fragmenty książki będziemy zamieszczać na naszej stronie. Na początek, skoro jest styczeń, rozdział o powrocie  z wysiedlenia do Jasła.
/ms/

18 stycznia postanowiliśmy wrócić do Jasła. Krocząc ulicami zawalonymi stertami gruzów po wyburzonych budynkach, z trudem dotarliśmy na ulicę Zieloną 3, skąd odeszliśmy na wysiedlenie przed kilkoma miesiącami. Tu był nasz dom… Widok był przerażający. Cała ulica, podobnie jak i te przyległe, była jednym wielkim pogorzeliskiem, na którym sterczały tylko walące się na wietrze kominy, wołające o pomstę do nieba.
            
Postanowiliśmy udać się w kierunku Ulaszowic, gdzie według wcześniejszych informacji zachowało się kilka całych domów. Mieliśmy tam dwie spokrewnione rodziny, co stwarzało nadzieję na znalezienie jakiegoś kąta do nowego życia. Most na rzece Jasiołce był wyminowany przez Niemców. Przeszliśmy na prawy brzeg po kładce zbudowanej przez radzieckich saperów. W Ulaszowicach, gdzie w czasie niszczenia Jasła kwaterowali niemieccy oprawcy, nie widać było ogromu zniszczeń. Jednak te kilka niewielkich domów jednorodzinnych, nie mogło rozwiązać problemu mieszkaniowego dla 15. tysięcy wysiedlonych jaślan. Dlatego też wielu z nich, po zwiedzeniu zgliszcz i ruin, wyjeżdżało na stałe z Jasła, w poszukiwaniu nowych warunków życia w innych rejonach Polski.
Murowany dom wujostwa Marii i Mariana Jaroszkiewiczów w Ulaszowicach wymagał naprawy dachu, aby mógł się nadawać do zamieszkania. Około 200 metrów dalej stał ocalały dom Boroniów, również naszych krewnych. Wujek Bronek przyjął naszą czwórkę do siebie i tam dotrwaliśmy do czasu, gdy można było mieszkać u Jaroszkiewiczów.

Do Jasła powracało coraz więcej wysiedleńców. Kłopoty z ich zakwaterowaniem narastały z każdym dniem. Również w Ulaszowicach było coraz ciaśniej. Wróciliśmy do Jaroszkiewiczów, gdzie znalazło już schronienie kilka innych rodzin. Zamieszkaliśmy wraz z nimi w piwnicy, w oczekiwaniu na przystosowanie kolejnej izby do zamieszkania. Wszyscy, którzy tu mieszkali, pomagali przy remoncie.

Na przełomie stycznia i lutego 1945 roku do budynku Jaroszkiewiczów „wkroczyła Armia Czerwona”. Ściślej mówiąc, zakwaterowało tu kilku radzieckich żołnierzy z kompanii saperów, która szła za frontowcami i zajmowała się rozminowywaniem zagrożonych miejsc. Był wśród nich Alosza mówiący coś niecoś po polsku, z którym się bardzo szybko zaprzyjaźniłem. Od niego dostawałem niekiedy różne łakocie, czasem wojskową zupę w menażce, a w wolnych chwilach opowiadał o swoich rodzinnych stronach i swoich bliskich. Uczył mnie też rosyjskiego alfabetu, co przydało się później w szkole. On to uratował mnie przed groźnym niebezpieczeństwem. A było to tak…
Pewnego popołudnia przyszedł do mnie Władek W. kolega szkolny mieszkający w pobliżu, kilka domów dalej. Przyniósł z sobą jakiś mały niewypał i zaproponował jego rozbiórkę ze strzelaniem. Gdy Alosza zobaczył ten eksponat odebrał go nam i ostrzegł, że to bardzo niebezpieczna zabawa. Władek nie przejął się zbytnio ostrzeżeniem i poinformował mnie, że ma więcej takich „zabawek” i zaprosił mnie do siebie na strzelanie. Posłuchałem jednak Aloszy i nie poszedłem do Władka. Na drugi dzień dowiedziałem się, że Władek, wskutek wybuchu niewypału pokaleczył rękę i stracił oko. Żal mi było kolegi, ale wdzięczny byłem Aloszy za ostrzeżenie przed niebezpieczną zabawą, która i dla mnie mogła się źle skończyć. Wkrótce grupa saperów poszła dalej na zachód. Po skończonej wojnie napisałem list do Aloszy, na uzyskany od niego adres, jednak żadnej odpowiedzi nie otrzymałem. Być może, nie powrócił z wojny do rodzinnego domu, o którym tak często marzył.

Ta publikacja jest prawdziwą gratką dla genealogów. Ludzie mający swoje korzenie w Ziemi Żmigrodzkiej mogą znaleźć tu swoich przodków. Opracowanie zawiera wiele nazwisk, które do dziś noszą mieszkańcy Jasielszczyzny i dalekiej okolicy. „Wykaz władz Nowego Żmigrodu” to efekt wieloletniej pracy Jerzego Mikołaja Nowosielskiego z Warszawy, genealoga i badacza historii rodu Nowosielskich, współautora książki „600 lat historii rodzin Nowosielskich z Rusi, Małopolski, Litwy i Podlasia”. Dane ujęte w wykazie pochodzą z archiwów, głównie z Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu. Wprowadzenie do „Wykazu” poprzedził na naszą prośbę Daniel Nowak, specjalizujący się w historii średniowiecznej i nowożytnej Ziemi Żmigrodzkiej.
Wprowadzenie
Początków ustroju miejskiego Nowego Żmigrodu należy szukać w okresie średniowiecza, gdy było ono lokowane na prawie magdeburskim. Doszło do niego prawdopodobnie w połowie XIV wieku, w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Ustrój ten przetrwał z niewielkimi zmianami do czasów rozbiorów. Za czasów austriackich, w wyniku wielu reform administracyjnych władze miasta i ich funkcje zostały przekształcone tak, aby dopasowane były do nowej administracji zaborczej. Niektóre jednak elementy tego ustroju, jak np. burmistrz, przewały do początków XX wieku.
Szczególną pozycje w organach miasta miał wójt (advocatus), który wywodził się od średniowiecznego zasadźcy czyli organizatora i głównego inwestora nowo tworzącego się miasta. Pełnił on funkcje organizacyjne i porządkowe. Był też reprezentantem pana-właściciela miasta i pilnował przestrzegania na jego terenie nadanych przywilejów. W późniejszym okresie jego rola nieco zmalała, a funkcje częściowo przejęła rada miejska i gubernator zamku. Zastępcą wójta był wybierany wraz z nim podwójci (viceadvocatus). Ważnym organem działającym na terenie miasta była Rada Miejska, która wybierała ze swojego grona burmistrza. Wybory te odbywały sie raz na pół roku lub raz na kwartał. Ważną funkcją w mieście Żmigrodzie był ekonom zwany też gubernatorem zamku, który nie tylko zarządzał zamkiem i reprezentował właściciela miasta, ale też miał kompetencje o charakterze policyjno-prokuratorskim .
Burmistrz wraz z radą tworzyli sąd radziecki. Natomiast wójt przewodniczył sądowi ławniczemu, który składał się z wójta, ławników (scabini) i podwójciego. Sądy te miały szerokie kompetencje zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych. Rozstrzygały w takich spawach, jak zabójstwa, kradzieże, pomówienia, naruszenia nietykalności cielesnej czy miru domowego. Sąd ten miał też charakter zbliżony do dzisiejszego notariusza – potwierdzał akty sprzedaży nieruchomości, testamenty i pożyczki. Wszystkie sprawy były wpisywane przez pisarza miejskiego do ksiąg ławniczo-radzieckich.
Do naszych czasów zachowały się cztery takie księgi. Znajdują się one w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu pod sygnaturami 5724/II, 5725/II, 5726/III, 5727/IIII. Pierwsza księga obejmuje lata 1713-1754, druga 1755-1784, trzecia 1784-1808 i czwarta lata 1808-1850. Łącznie liczą one około 1770 stron. Przeważają sprawy cywilne, jak wspomniane akty sprzedaży pola lub domów, testamenty i pożyczki. Ze spraw karnych najczęściej pojawiają się kradzieże (np. siana z wójtowskiej stodoły, drzewa z żydowskiego podwórka, katanki na jarmarku), pomówienia (np. pomówienie mieszczanina Józefa Ślebody o to, że jest „kurwiorzem”) i pobicia. W 1755 roku miał miejsce ostatni na tym terenie proces o czary wywołany przez mieszkańca Łysej Góry Andrzeja Burdę przeciwko żonie Franciszka Surowego. Sąd jednak nie uwierzył w słowa oskarżyciela i za bezpodstawne oskarżenia skazał go na 30 plag i nakaz leżenia krzyżem „…przez dwie niedziele w starożmigrodzkim kościele”. Ważnym wydarzeniem było też aresztowania gubernatora zamku Pana Dubalskiego przez walczących tutaj z konfederacją barską Moskali. W okresie zaborów sądownictwo karne przejęła administracja państwowa, a sądownictwu miejskiemu pozostawiono jedynie niektóre sprawy cywilne. Po utworzeniu w połowie lat XIX w Żmigrodzie sądu powiatowego, sąd ławniczo-radziecki całkowicie utracił swe kompetencje.
Poniższy wykaz został sporządzony na podstawie wymienionych powyżej ksiąg przez Pana Jerzego Nowosielskiego z Warszawy.
Daniel Nowak
Aby zapoznać się z opracowaniem kliknij tutaj: J. Nowosielski, Wladze N. Zmigrodu.
Na zdjęciu Rynek Nowego Żmigrodu w okresie międzywojennym. (fot. z portalu Fotopolska.eu.)

Już po raz 22 ukazuje się staraniem Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego „Kalendarz Jasielski”.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych wiernych użytkowników znacząco powiększyliśmy część informacyjną. Można w niej znaleźć aktualne adresy i telefony instytucji, urzędów, przedszkoli, szkół, przychodni, oddziałów szpitalnych, aptek i hoteli. Oddzielne strony zostały poświęcone Urzędowi Miasta Jasła, Starostwu Powiatowemu oraz Gminie Jasło. Pragniemy aby Kalendarz Jasielski 2014 dotarł do mieszkańców naszego powiatu, dlatego też podajemy adresy i numery instytucji związanych z rolnictwem. Zamieściliśmy również telefony i adresy parafii, zakładów pogrzebowych, jasielskich spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Nie mogło zabraknąć w nim miejsca dla obecnych w naszym życiu mediów, instytucji kultury i sportu.

Przypominamy najważniejsze wydarzenia ostatnich 2 lat, a w części kalendarzowej ważne rocznice z historii naszego miasta. Dla tych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o Stowarzyszeniu zamieściliśmy informację o naszej działalności, a także deklarację członkowską. Stowarzyszenie z radością powita każdego nowego członka. Zachęcamy również do kontaktu z nami na naszej stronie internetowej oraz do wpłat 1% na rzecz Stowarzyszenia. Dochód ze sprzedaży kalendarza w całości przeznaczamy na działalność statutową, w tym wydawniczą związaną z Jasłem i regionem. To dzięki wsparciu jasielskich firm mogliśmy po raz kolejny wydać naszą publikację i to właśnie im chcemy podziękować.

Dla osób lubiących wędrować zamieściliśmy 5 tras spacerowych po naszym mieście. Nasze koleżanki podzieliły się z czytelnikami swymi ulubionymi przepisami kulinarnymi. W trosce o ochronę środowiska naturalnego przypominamy zasady segregacji odpadów. Kalendarz można zakupić w „Księgarni u Jacka”, Miejskiej Bibliotece Publicznej, siedzibie Stowarzyszenia w JDK w poniedziałek, środę, czwartek od 10 do 13 oraz wtorek od 14-18. Dla naszych sympatyków spoza Jasła wysyłamy kalendarz za zaliczeniem pocztowym. www.jasloiregion.pl adres e-mail: poczta@jasloiregion.pl.

Ewa Pietraszek