W pierwszych dniach grudnia ukazał się wydawany przez Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego „Kalendarz Jasielski 2013”. Wydawany nieprzerwanie przez 21 lat jest znany wielu mieszkańcom Jasła i powiatu. W kalendarium zamieściliśmy najważniejsze wydarzenia ostatnich 2 lat, a w części kalendarzowej przypominamy ważne rocznice z historii naszego Jasła.
Niewątpliwym atutem kalendarza jest obszerna część informacyjna, w której można znaleźć aktualne adresy i telefony do ważnych instytucji, urzędów, przedszkoli, szkół, przychodni, oddziałów szpitalnych i hoteli. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniom mieszkańców, edycja 2013 została poszerzona o adresy e-mail. W chwili obecnej powstało wiele nowych firm przewozowych, których telefony również zamieściliśmy w naszym wydawnictwie, a także działające obecnie spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Nie mogło w kalendarzu zabraknąć miejsca dla obecnych w naszym życiu mediów i instytucji kultury. Nowe, sprawdzone przepisy kulinarne pozwolą nam zaistnieć również na waszych stołach.
Dla tych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o Stowarzyszeniu zamieściliśmy informację o naszej działalności, a także deklarację członkowską. Zachęcamy również do kontaktu z nami na naszej stronie internetowej oraz do wpłat 1% na rzecz Stowarzyszenia. Dochód ze sprzedaży w całości przeznaczamy na działalność statutową, w tym wydawniczą związaną z Jasłem i regionem. Wydawanie Kalendarza jest możliwe dzięki wsparciu wielu jasielskich firm, które zamieszczają u nas swoje reklamy i właśnie im chcemy podziękować w tym miejscu. Nowy zespół redakcyjny pragnie podziękować dotychczasowej redaktor pani Felicji Jałosińskiej, której wielkie zaangażowanie pozwalało wydawać Kalendarz Jasielski przez tyle lat. Pragniemy by zaktualizowany Kalendarz Jasielski 2013 stał się kalendarzem każdego jaślanina.
Kalendarz można zakupić w „Księgarni u Jacka”, Miejskiej Bibliotece Publicznej, siedzibie Stowarzyszenia w JDK w poniedziałek, środę, czwartek od 10 do 13 oraz wtorek od 14-18.
Dla naszych sympatyków spoza Jasła wysyłamy kalendarz za zaliczeniem pocztowym.
www.jasloiregion.pl adres e-mail: poczta@jasloiregion.pl
Ewa Pietraszek
Denari Sancti Petri – artykuł Daniela Nowaka
Zapraszam do przeczytania artykułu pióra Daniela Nowaka na temat świętopietrza. Dostępne dane o wielkościach tej daniny jakie płaciły poszczególne parafie w dawnej Polsce dają możliwości obliczenia stanu zaludnienia. W artykule zawarte zostały bardzo interesujące dane dotyczące „stanu dusz” w poszczególnych wspólnotach parafialnych dzisiejszego powiatu jasielskiego za czasów Kazimierza Wielkiego.
/ms/
Daniel Nowak
Denari Sancti Petri. O poborze Świętopietrza i zaludnieniu dekanatu zręcińskiego w XIV wieku.
Początki Świętopietrza w Polsce
Mianem Świętopietrza określić możemy daninę, jaką władca zobowiązywał się płacić Stolicy Apostolskiej w zamian za opiekę nad jego państwem. Do jej płacenia zobowiązani byli przez wiele wieków władcy Polski.
Jej początków należy szukać w wydanym około 990 roku dokumencie Dagome iudex, w którym książę Polski Mieszko I poddał swoje ziemie opiece Stolicy Apostolskiej. Dokument ten nie mówi bezpośrednio o jakiejkolwiek daninie, jaką miałaby płacić Polska na rzecz swojego opiekuna, jednak stanowił on zaczątek zależności od Stolicy Piotrowej. Dopiero w okresie późniejszym na dowód oddania rozpoczęto przesyłanie do Rzymu określonych kwot. Na pewno nastąpiło to przed rokiem 1138, a najbardziej prawdopodobnym początkiem Świętopietrza było panowanie Bolesława Chrobrego (992-1025). Fakt ten potwierdzają źródła między innymi list św. Brunona do króla niemieckiego Henryka II z 1008 roku oraz relacja kronikarza Thietmara z 1113 roku. [1] Potwierdza to również numizmatyka, gdyż w początkowym okresie panowania Bolesława I pojawiły się w obiegu denary z wyobrażeniem krzyża na rewersie oraz napisem SCS PETRI, co sugeruje, że były one przeznaczone do opłacania Świętopietrza.[2]
Początkowo Świętopietrze płacił władca przez przesłanie do Rzymu określonej kwoty pieniężnej. Denar składany w tym okresie miał charakter nie polityczny, ale dewocyjny i stanowił rodzaj ofiary. Stosunki te uległy zasadniczym zmianom w połowie XIII wieku. Synod wrocławski z 1248 roku odebrał kolektę Świętopietrza władcy i powierzył ją biskupom. Był to również okres starań ze strony państwa polskiego o kanonizację biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Stolica Apostolska uzależniła tę kanonizację od uznania jej zwierzchnictwa na całym terytorium ówczesnej Polski. W 1253 roku wraz z kanonizacją Polska weszła w skład dominii Sancti Petri, a na znak zależności cała ludność kraju zobowiązana była płacić Rzymowi podatek zwany „Denarem świętego Piotra” (Denari Sancti Petri).[3]
Podstawy naliczana opłaty i metoda poboru
Początkowo Świętopietrze miało charakter podatku podymnego. Płaco 1 denara lub ćwiertlę owsa od każdego domostwa (dymu) lub rodziny w nim mieszkającej. Potem wartość ta wzrosła do 3 denarów lub sita owsa. Dopiero w wyniku reformy, jaka miał miejsce w 1318 roku nastąpiła zmiana charakteru opłaty z podymnego na pogłówne, czyli płacone od każdego członka rodziny oddzielnie.[4] Reforma ta nie wpłynęła w radykalny sposób na dochody papiestwa, gdyż w okresie tym przeciętna rodzina liczyła 3-4 osoby, co w sumie dawało przeciętnie 3 denary z jednego dymu. Z opłaty zwolnieni byli niewierni, dzieci poniżej 13 roku życia a wkrótce też szlachta osiadła i duchowni.
Świętopietrze pobierali plebani, każdy w swojej parafii. Płacono je raz w roku z okazji powszechnej komunii wielkanocnej. Pobrane pieniądze plebani przekazywali dziekanom lub archidziekanom, a ci zaś oddawali je w ciągu 30 dni, kolektorom. Korektorzy wraz z poborem opłaty wizytowali parafie oraz wystawiali kwity będące podstawą naliczania kwoty przez kolejne lata.
Pobór Świętopietrza został wstrzymany w latach 1551-1560. Zaś w 1556 roku zmarł ostatni kolektor Stanisław Borek, a pomimo zabiegów ze strony biskupów polskich, Stolica Apostolska nie powołała nowego. Wtedy też nuncjusz Juliusz Ruggiero zarządził zawieszenie poboru i nigdy do niego nie powrócono.
Metoda szacowania zaludnienia poszczególnych parafii
Do naszych czasów zachowało się wiele rejestrów Świętopietrza. Szczególne znaczenie maja te z XIV wieku sporządzone przez kolektorów: Andrzeja de Verulis (Andrzej z Veroli, 1325-1330), Piotra de Alwernia (Piotr z Owernii, 1325-1334), Galharda de Carceribus (Galhard z Carces 1334-1342), Arnolda de la Cancina (1344-1371) i Piotra syna Stefana (1373-74).[5] Stanowią on źródło informacji nie tylko na temat ówczesnych ilości parafii i kwot pobieranych dochodów, ale też dają podstawę do obliczenia przybliżonego zaludnienia poszczególnych parafii.
Zadania tego podjął się w 1930 roku Tadeusz Ladenberger w swym opracowaniu Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego (Lwów 1930). Aby wyliczyć, zdaniem Ladenbergera, liczbę ludności w każdej z parafii należy najpierw ilość skojców przeliczyć na denary. W ówczesnym, małopolskim systemie pieniężnym 1 skojec dzielił się na 2 grosze, a te na 16 denarów. Wobec tego jeden skojec zawierał 32 denary i oznaczało to, że pobrano opłatę od 32 dorosłych osób. Do tej liczby dodać musimy liczbę osób nieobjętych obowiązkiem płacenia Świętopietrza, czyli dzieci poniżej 13 roku życia. Według obliczeń dokonanych przez Ladenbergera, ale też na podstawie statystyk z późniejszych wieków, w dawnym społeczeństwie polskim było około 30% dzieci poniżej 13 roku życia.[6] Wynika więc z tego, że aby obliczyć zaludnienie danej parafii należy ilość pobranych skojców przeliczyć na denary a następnie pomnożyć przez 1,5.
Stosując taki system obliczeń możemy określić przybliżony stan zaludnienia ówczesnego dekanatu zręcińskiego, który swym zasięgiem obejmował cały dzisiejszy powiat jasielski oraz częściowo krośnieński i gorlicki.
Parafie dekanatu zręcińskiego i ich zaludnienie za panowania Kazimierza Wielkiego
Najstarszy rejestr Andrzeja de Verulis i Piotra de Alwernia (Piotr z Owernii) sporządzony w latach 1325-1327 roku podaje szczegółowe kwoty, pobranej od poszczególnych proboszczów dziesięciny oraz kwoty Świętopietrza. Wymienia on następujące parafie dekanatu zręcińskiego wraz z podaniem imion proboszczów:[7] 1) Zręcin (Idzrancino) – Paweł, 2) Biecz (Beyzecz) – Rudolf, 3) Dominikowice (Dominkowicz), 4) Załęże (Zalanz) – Andrzej, 5) Sławęcin (Slavancin) – Błażej, 6) Jasło (Iassol) – Szczepan, 7) Stary Żmigród (Antiquo Smigrod) – Mikołaj, 8) Szebnie (Seben) – Samson, 9) Klecie (Cleczicze) – Wawrzyniec, 10) Bieździedza (Bezdzeta) – Adam oraz 11) Nowy Żmigród (Novo Smigrod) – Bertold.
W późniejszym okresie pojawiają się jeszcze parafie w Mytarzu (Vitarza, Micharza, Micarza), Nienaszowie (Navossow), Łężynach (Lanzir, Landzini), Dębowcu (Damboviczal, Dambovidzial), Żarnowcu (Zarnovecz), Tarnowcu (Tarnovecz), Kołaczycach (Colaczicz), oraz Makowiskach (Macoviscz).
Od 1335 każda parafia płaciła mniej więcej tą samą kwotę Świętopietrza i właśnie na podstawie rejestrów z lat 1335-1371 najlepiej ocenić możemy stan zaludnienia dekanatu. Tabela poniższa pokuje stan zaludnienia sporządzony na podstawie rejestru z 1346 roku :[8]
Nazwa parafii | Suma świętopietrza | Liczba ludności | Powierzchnia w km2 | Gęstość zaludnienia |
Biecz | 11 skojców, 16 denarów | 552 osoby | 90,00 km2 | 6,1 os./ km2 |
Bieździedza | 24 denary | 36 osób | 30,0 km2 | 1,2 os./ km2 |
Dębowiec | 9 skojców | 432 osoby | 53,6 km2 | 8,1 os./ km2 |
Jasło | 10 skojców | 480 osób | 88,40 km2 | 5,4 os./ km2 |
Klecie z Kołaczycami | 17 skojców, 16 denarów | 840 osób | 125,00 km2 | 6,7 os./ km2 |
Łężyny | 1 skojec, 16 denarów | 72 osoby | 37,50 km2 | 1,9 os./ km2 |
Mytarz | 2 skojce, 8 denarów | 108 osób | 6,00 km2 | 18,0 os./ km2 |
Nienaszów | 4 skojce | 192 osoby | 21,50 km2 | 8,9 os./ km2 |
Sławęcin | 10 skojców | 480 osób | 75,20 km2 | 6,4 os./ km2 |
Szebnie | 5 skojców, 16 denarów | 264 osoby | 46,40 km2 | 5,7 os./ km2 |
Tarnowiec |
3 skojców, 16 denarów | 168 osób | 19,40 km2 | 8,7 os./ km2 |
Załęże |
7 skojców | 336 osób | 41,50 km2 | 8,1 os./ km2 |
Zręcin | 8 skojców | 384 osoby | 54,00 km2 | 7,1 os./ km2 |
Żarnowiec |
5 skojców | 240 osób | 54,50 km2 | 4,4 os./ km2 |
Żmigród Nowy | 9 skojców, 16 denarów | 456 osób | 56,30 km2 | 8,1 os./ km2 |
Żmigród Stary | 20 skojców | 960 osób | 77,70 km2 | 12,3 os./ km2 |
Suma | 125 skojców | 6000 osób | 877,00 km2 | Średnio 6,8 os./ km2 |
Jak widać obszar ówczesnego dekanatu zręcińskiego był dość mocno zaludniony. Gęstość zaludnienia była większa niż w dekanacie zatorskim i taka sama jak w dekanacie tarnowskim. Najgęstsze zaludnienie było w małej parafii Mytarz, która obejmowała swoim zasięgiem tylko jedną, małą wieś. Pomimo swojej powierzchni, ponad 77,70 km2, dość gęsto zaludniona była też parafia Stary Żmigród, w skład, której wchodziły oprócz jej siedziby, wsie: Łysa Góra, Siedliska, Skalnik, Makowiska, Kobylany, Głojsce, Iwla, Draganowa i Sulistrowa oraz nieistniejące już dziś wsie: Leszczyny i Wola Pankracowa. Ponadto według Ladenbergera sam Stary Żmigród liczył wtedy 560 osób (dla przykładu Stary Sącz w tym okresie był zamieszkały przez 960 osób, Taranów przez 1040).[9] Najbardziej rozległą powierzchniowo parafią była parafia Klecie zajmująca 125 km2 i licząca około 840 ludności, z której wyłoniły się potem parafie w Kołaczycach, Brzyskach i Brzostku. Parafia Jasło przed wydzieleniem z niej Tarnowca płaciła 13 ½ skojca.
W drugiej połowie XIV i na początku XV wieku wiele z tych parafii ulęgło podziałowi i przeobrażeniom. Tak stało się z parafią Klecie, ale też z innymi parafiami. Z parafii Stary Żmigród szybko usamodzielniły się Kobylany, Makowiska i Skalnik, z Nowego Żmigrodu – Samoklęski (Sowioklęski) i Pielgrzymka, z Jasła Tarnowiec i Warzyce. Było to związane ze wzrostem liczby ludności na tych terenach, który zapoczątkowany był ruchem kolonizacyjnym jeszcze z czasów Kazimierza Wielkiego. Wzrost liczby ludności dawał gospodarcze podstawy funkcjonowania nowych parafii, ponieważ dla założenia takiej placówki oprócz odpowiedniej ilości zaludnienia w okolicy, musiała ona mieć odpowiedni potencjał gospodarczy w postaci dziesięciny i innych świadczeń. Region jasielski w szybkim tempie rozwijał się gospodarczo i demograficznie, a za tym szedł szybki wzrost liczby parafii.
Ponadto dekanat Zręcin obejmował około 1434 km2 terenów niezamieszkałych, przeważnie wszelkiego rodzaju puszcz i lasów. Obszar ten został objęty procesem kolonizacyjnym dopiero w XV i XVI wieku. Wtedy też powstała znacznie gęstsza sieć parafii a siedziba samego dekanatu była przenoszona ze Zręcina do Klecia, potem do Jasła a za czasów Długosza do Biecza.
Mapa opracowanie Tadeusz Ladenberger, Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego, Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych, nr 9, Lwów 1930.
[2] T. Ladenberger, Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego, Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych, nr 9, Lwów 1930, s. 2.
Stulecie jasielskiej „Bursy” – od internatu przez … katownię … po szpital…
Niedawno minęło sto lat od oddania do użytku i poświęcenia budynku jasielskiej „Bursy”, obiektu, którego historia wpisuje się w sposób szczególny w dzieje naszego miasta. Był świadkiem sztubackich zabaw gimnazjalistów i bezlitosnych tortur, rozbrzmiewał śmiechem uczniów i jękami konających w mękach. Dziś wstrząsające ślady przeszłości można jeszcze odnaleźć na ścianach piwnic „Bursy”.
Po co w Jaśle bursa ?
W pamiętnym roku 1868, w Jaśle powstało Miejskie Gimnazjum Męskie. Po siedmiu latach zostało uznane jako „zakład państwowy”. Jego pierwotne lokum mieściło się we wschodniej pierzei Rynku w budynku magistratu, na bazie którego później powstał ratusz miejski. Od jesieni 1892 r. ta zasłużona dla regionu placówka miała już nową siedzibę oraz salę gimnastyczną przy skrzyżowaniu ulic Czackiego i Mickiewicza. Z kolei w latach 1892 – 1893 w sąsiedztwie szkoły wzniesiono kaplicę gimnazjalną. Jednak ciągłą i wielką bolączką całego środowiska, nie tylko szkolnego, był brak bursy dla uczniów z terenu dużej części Podkarpacia. Nie każdego bowiem było stać na wynajem pokoju u mieszkańców Jasła.
Dlatego początkiem nowego XX wieku władze szkolne rozpoczęły konkretne działania. Zakupiono parcelę przy ul. Na Młynek i rozpoczęto budowę tak potrzebnego obiektu. Poświęcenie kamienia węgielnego miało miejsce 8 maja 1911 r. po uroczystym nabożeństwie w kaplicy gimnazjalnej.
Bursa otwiera swoje podwoje
Po kilkunastu miesiącach budowy, 5 października 1912 r. ks. kanonik Aleksander Kwieciński dokonał poświęcenia oddanej już miesiąc wcześniej do użytku jasielskiej bursy, której nadano imię naszego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza. Obiekt ten powstał dzięki staraniom grupy osób bardzo mocno wspieranych przez dyrektora Gimnazjum Józefa Słotwińskiego. Koszt budowy wraz z zakupem gruntu wyniósł w zaokrągleniu 85 tysięcy koron.
W pierwszym roku funkcjonowania bursy zamieszkiwała w niej czterdziestka uczniów. Placówka była utrzymywana przez Wydział Towarzystwa Opieki nad Młodzieżą Gimnazjalną w Jaśle. Jej pierwszym kierownikiem był profesor Bronisław Babiński, który tę funkcję pełnił dwa dziesięciolecia do roku 1932.
Szpital wojskowy i … znów internat
W okresie pierwszej wojny światowej obiekt bursy był zajmowany na potrzeby wojenne, głównie na szpital wojskowy dla rannych żołnierzy i tzw. ozdrowieńców. Po zakończeniu wojny przez całe dwudziestolecie II Rzeczypospolitej bursa nadal służyła jako baza mieszkaniowa dla uczniów Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego.
Jasielski odpowiednik warszawskiej katowni na „Szucha”
W latach drugiej wojny światowej, w trakcie okupacji niemieckiej w budynku bursy mieściła się placówka gestapo. W części sutereny znajdowały się cele, w których gestapowcy umieszczali aresztowanych przewożonych z jasielskiego więzienia. Przesłuchiwano ich w bardzo brutalny sposób. Perfidnymi i wyrafinowanymi metodami dręczono ich fizycznie i psychicznie. Tortury te często kończyły się śmiercią więźniów. Wielu skatowanych, sporo spośród nich na noszach, powracało do więzienia, a stamtąd byli wywożeni na miejsca masowych egzekucji, m.in. do lasu warzyckiego i na teren jasielskiego kirkutu, do więzień w Tarnowie i Krakowie oraz do obozów koncentracyjnych, głównie do Oświęcimia. Szacuje się, że przez cały okres okupacji przez mury budzącej wówczas wśród mieszkańców Podkarpacia przerażenie „Bursy” przeszło co najmniej dziesięć tysięcy osób.
Wymuszanie zeznań torturami...
Oddajmy głos więźniom, którzy przeszli przez piekło przesłuchań gestapowców z „Bursy”. Stanisław Nyrkowski wspominał: „Po spisaniu personaliów zaprowadzono mnie do „Bursy” do specjalnej sali z zasłoniętymi oknami i tam znęcano się nade mną na różne sposoby. Kiedy zawieszono mnie na drążku żelaznym, przeplecionym przez ręce i nogi, zwisającą głowę zanurzono mi w wiadrze wypełnionym uryną i kałem. Szczuto mnie też wilczurami. Wielokrotnie traciłem przytomność. Kiedy po raz kolejny ją odzyskałem, leżałem w piwnicy na koksie. Tutaj widziałem śmierć dobitego na moich oczach chłopca z odgryzioną częścią twarzy, który na komendę nie mógł się podnieść.” Inny więzień, Antoni Chajec dodawał: „ Byłem bity przez gestapowca Matheusa ręką, bykowcem, łańcuchem. Byłem kopany. Przesłuchiwał mnie również tłumacz o nie znanym mi nazwisku, który również bił mnie po całym ciele i raz doliczyłem 76 uderzeń bykowcem, po czym straciłem przytomność. W ten sposób byłem przesłuchiwany czterokrotnie…”. To tylko dwie relacje.
Lata powojenne
Końcem 1944 r. budynek przy ul. Na Młynek został przez Niemców w dużej mierze spalony. Po zakończeniu działań wojennych obiekt przywrócono do pełnienia zgoła innych funkcji niż w mrocznych latach wojny. Został przystosowany na cele szpitalne. Obecnie mieści się w nim Oddział Psychiatryczny Szpitala Specjalistycznego w Jaśle (ul. Za Bursą 1).
Izba Pamięci
W piwnicach „Bursy” zachowały się dwie cele zamienione na Izbę Pamięci, gdzie zgromadzono pamiątki po ofiarach hitlerowskich zbrodni. Znajdują się tam kajdany do zakuwania więźniów, archiwalne fotografie oraz materialne pamiątki po czasach wojny. Można również zapoznać się z historią tego Miejsca Pamięci opracowaną przez piszącego te słowa. Na zewnątrz budynku widnieje pamiątkowa tablica o treści: „Pamięci tych co w latach wojny 1939 – 1944 przez gestapo niemieckie zadręczeni tu w lochach więziennych skonali lub wyprowadzeni z nich od kuli niemieckiej padli albo w obozach koncentracyjnych zginęli – ocaleli towarzysze – więźniowie”.
Tajemnice piwnicznych ścian
Cele „Bursy” są świadectwem martyrologii ludności Ziemi Jasielskiej i całego regionu. Od ponad dwudziestu lat opiekują się tym szczególnym miejscem instruktorzy i harcerze 139. Drużyny Harcerskiej „Lisy” z Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. I. Łukasiewicza w Jaśle. W trakcie ostatnich prac renowacyjnych, które w tym miejscu trzeba przeprowadzać co kilka lat, udało się dotrzeć do ukrytych dotychczas pod powłoką wapna fragmentów ścian z zachowanymi napisami pozostawionymi przez więźniów. Oto kilka z nich: „Przybyłowski”, „Toki”, „Kwilosz”, „Olek”, „44 r.”, „22.7. 44”., kilka inicjałów, wyryte „kartki kalendarza” z zaznaczonymi dniami i kilkanaście nieczytelnych napisów. Na mnie największe wrażenie zrobił „zapis” ze znamienną datą „22. 7. 44”. Tego dnia ogłoszono Manifest PKWN i rodziła się „ludowa” Polska , a tu w kazamatach jasielskiej „Bursy” jakiś więzień być może uwieczniał datę swoich ostatnich chwil życia…
Wiesław Hap
Podpisy do zdjęć:
– Pierwotny budynek jasielskiej bursy gimnazjalnej (fot. z arch. Muzeum Regionalnego w Jaśle)
– Drzwi do celi pogestapowskiej (fot. W. Hap)
– Jedna z cel „Bursy” (fot. W. Hap)
– Widok obecny budynku „Bursy” (fot. W. Hap)
/ms/
W Święto Niepodległości
Dziś, w Święto Niepodległości, mieszkańcy Jasła i powiatu jasielskiego wzięli udział w przygotowanych na tę okazję uroczystościach. Nasza delegacja była jedną z wielu, które złożyły wiązankę kwiatów na Grobie Nieznanego Żołnierza w miejskim parku. Oddaliśmy hołd tym, którzy walczyli za naszą niepodległość.
Na zdjęciu poniżej nasza delegacja podczas składania kwiatów: od lewej Wiesław Hap, Barbara Żegleń i Józef Laskowski.
Zdjęcia autorstwa Przemysława Janasa z www.Jaslonet.pl.
/ms/
Kwestując na rzecz odnowy zabytków Starego Cmentarza
Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, podobnie jak w poprzednich latach, brało udział w kwestach na rzecz odnowy zabytków na Starym Cmentarzu w Jaśle. Członkowie SMJiRJ zbierali pieniądze do puszek wspólnie z harcerzami, licealistami oraz osobami publicznymi. Dzięki hojności jaślan i osób odwiedzających cmentarz przy ul. Zielonej udaje się ocalić od zniszczenia stare figury i nagrobki, udaje się na nowo ukazać ich piękno.
Zachęcam do przeczytania artykułu pióra Damiana Palara na portalu TerazJasło.pl, w którym przytoczono wypowiedzi Tomasza Kasprzyka, członka zarządu SMJiRJ, skarbnika Społecznego Komitetu Ochrony i Renowacji Zabytków Starego Cmentarza. Aby przeczytać ten tekst kliknij tutaj.
Na zdjęciach poniżej Tomasz Kasprzyk kwestujący wspólnie z Andrzejem Czerneckim burmistrzem Jasła oraz Felicja Jałosińska wraz z Alicją Zając Senator RP Ziemi Jasielskiej. Fotografie z portalu Jaslonet.pl autorstwa Przemysława Janasa.
Prezes Stowarzyszenia Wiesław Hap (w środku) kwestował razem z harcerzami i instruktorami ze 139. Drużyny Harcerskiej „Lisy” z Gimnazjum Nr 2 w Jaśle (fot. Szymon Kosicki).
/ms/
Na wystawę do biblioteki: „Policja dla Polski Niepodległej 1918-1945″ (zapowiedź)
Miejska Biblioteka Publiczna w Jaśle, Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, Muzeum Regionalne w Jaśle oraz Komisarz wystawy Mariusz Skiba zapraszają na otwarcie wystawy „Policja dla Polski Niepodległej 1918-1945”, które odbędzie się 26 października 2012 r. o godz. 17.00 w Czytelni Głównej MBP w Jaśle.
W programie przewidziane są referaty: Kamila Ruszały o sytuacji w naszym powiecie w 1918 r., w kontekście odradzania się polskiej państwowości oraz Mariusza Skiby o aspektach policyjnej służby, w Polsce Niepodległej.
Zazwyczaj w związku ze Świętem Niepodległości mówi się o Wojsku Polskim. O Policji Państwowej niemal wcale. Przed wojną często policjanci nazywani byli „żołnierzami policji”, a od lat 30. właśnie 11 listopada obchodzony był jako dzień policyjnego święta, więc może warto wzbogacić obchody Święta Niepodległości o „policyjny” aspekt.
Tematyka policji była przez lata ukazywana bardzo jednostronnie, negatywny był obraz funkcjonariusza w granatowym mundurze. Tymczasem zdecydowana większość policjantów pięknie zapisała się w dziejach naszego kraju. Dość wspomnieć, że to umundurowani „stróże prawa” zaprowadzali porządek w czasie jesiennego przełomu 1918 r., walczyli z bolszewikami podczas wojny 1920 r., byli żołnierzami września 1939 r., budowali Polskie Państwo Podziemne podczas okupacji hitlerowskiej.
Na wystawie zaprezentowane zostaną fotografie, książki i dokumenty dotyczące trzech formacji policyjnych. Pierwsza z nich to Żandarmeria, która dbała o bezpieczeństwo w Małopolsce w pierwszych dwóch latach niepodległości. Druga, to jej następczyni: Policja Państwowa II Rzeczypospolitej. Trzecia – Policja Polska, formacja utworzona przez Niemców, do której „pod groźbą najwyższej kary” wezwani zostali wszyscy byli funkcjonariusze przedwojennej policji. Starania policji na rzecz niepodległości Polski są pokazane przez pryzmat losów zwykłych funkcjonariuszy, którzy tutaj, w Jaśle i powiecie jasielskim pełnili służbę m.in.: Aleksandra Mostrańskiego, który budował pion policji śledczej w Jaśle, późniejszego komendanta Straży Miejskiej; komendanta powiatowego Ludwika Drożańskiego, który jako „granatowy policjant” stworzył siatkę konspiracyjną ZWZ-AK w Krakowie, zamordowany przez gestapo w Krakowie; Józefa Laskę, dzięki któremu m.in. przeżył wojnę wybitny jaślanin, światowej sławy matematyk Hugo Steinhaus; Franciszka Żołędzia, mieszkańca Dębowca, który gnany przez Sowietów na Wschód, do łagrów, uciekł z niewoli.
Na wystawie znajdą się również biogramy kilkunastu policjantów z Ziemi Jasielskiej, którzy zostali zamordowani na Wschodzie. Biogramy opracowane zostały przez Muzeum Regionalne w Jaśle.
(Mariusz Skiba, MBP w Jaśle)
Chór ECHO zaprasza do swego grona
Minęło już 90 lat od chwili gdy Chór „Echo” , działający obecnie w Domu Kultury Kolejarza przy Stowarzyszeniu Animatorów Kultury „Kolejarz” w Jaśle, zaczął notować swoje sukcesy na kartach historii miasta Jasła i kolejarskiej braci. Do nowopowstałego Chóru „Echo”, założonego w 1921 roku przez miłośnika muzyki Romana Karakiewicza , przy Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół „ , dołączył istniejący w „Sokole” chór „Lutnia „ a także zasiliła go młodzież jasielskiego gimnazjum.
W ciągu mijających lat „Echo” współpracowało z kolejnymi sponsorami, którymi byli: Towarzystwo Mieszczańskie „Zgoda”, Ognisko Muzyczne i Dom Kultury„Kolejarz”. Chór zmieniał często skład zespołu, działając jako chór męski lub mieszany.
Kolejnymi dyrygentami chóru po Romanie Karakiewiczu byli: Wojciech Świstak, Stanisław Świrad, Bolesław Pater, Jerzy Wiktorczyk, Franciszek Mucha, Tomasz Urbanek, Albin Gryboś, Władysław Świstak i Stanisław Świerad.
W swojej 90-letniej historii Chór „Echo” uczestniczył we wszystkich uroczystościach z okazji świąt narodowych, lokalnych i kościelnych zarówno w Jaśle, jak też w innych miastach Polski oraz za granicą. W swoim repertuarze chór posiada liczne pieśni patriotyczne, wojskowe i kościelne oraz utwory wybitnych kompozytorów muzyki poważnej i rozrywkowej. Biorąc udział w wielu konkursach i festiwalach zdobył mnóstwo dyplomów, medali oraz odznaczeń państwowych i regionalnych, w tym „Złoty Laur” na Ogólnopolskim Festiwalu Chórów Amatorskich w Mielcu w 1960 roku. Odwiedził ponad 100 miast w Polsce i za granicami, a jego koncerty były zawsze przyjmowane z aplauzem i entuzjazmem. Listy z gratulacjami dla Chóru i podziękowaniami za wspaniałe koncerty, napływały do Domu Kolejarza z całej Polski, a także z Białorusi, Litwy, Niemiec, Słowacji, Ukrainy i Włoch . Chór koncertował również w Polskim Radio, Telewizji Polskiej i w Filharmonii Narodowej w Warszawie.
Dziś Chór „ECHO” liczący 43 członków, zbliżający się do Jubileuszu 100-lecia swego istnienia, wykrusza się powoli z wiekowych miłośników pieśni i zaistniała konieczność jego odmłodzenia. Komu nie obca jest kultura muzyczna wyrażająca się w pieśni, kto chciałby zwiedzać wraz z Chórem odległe miasta i obce kraje, a przede wszystkim ratować zespół od rozpadu z powodu braku chętnych śpiewaków, może to uczynić zgłaszając swój udział w cennej i ambitnej pracy Chóru „ECHO”, jak to uczynili jasielscy gimnazjaliści w 1921 roku. Członkami Chóru w jego historii byli zarówno uczniowie szkół jasielskich, jak też nauczyciele, prezesi, dyrektorzy, lekarze, rzemieślnicy itp. Były też okresy, że Chór stanowił zespół mieszany. Do tego też można by powrócić.
Szczerze zachęcamy do wzmocnienia Chóru „ECHO” i zgłoszenie swej deklaracji – osobiście w biurze Domu Kolejarza (II piętro), lub telefonicznie na numer 13 446 2635 lub 60 88 92 617.
Działalność chóru „Echo” oraz Kolejowej Orkiestry Dętej , które to zespoły uświetniają każdą jasielską imprezę , przynosząc sporo satysfakcji mieszkańcom Jasła , ograniczona jest do minimum z powodu braku środków finansowych. Zakłady pracy, instytucje oraz osoby prywatne, które mogą i zechcą wesprzeć te zespoły chociaż jeden raz w roku, będą zachowane na kartach kronik i historii Domu Kultury Kolejarza, jako szlachetni darczyńcy, ratujący wspaniały, niemal stuletni dorobek kulturalny naszego miasta.
red. HZ
Zdjęcia 1 i 4 – ze strony internetowej Urzędu Miasta w Jaśle.
Zdjęcia 2 i 3 – z publikacji „Jubilate 75 lat Chóru ECHO PKP w Jaśle”.
Stowarzyszeniowe reminiscencje wrześniowe
Wrzesień był miesiącem w którym miało miejsce kilka ważnych wydarzeń z udziałem regionalistów jasielskich. Najpierw nastąpiła finalizacja działań naszej stowarzyszeniowej przyszłości, czyli sukces młodych regionalistek z jednego ze szkolnych Młodzieżowych Kół Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego.
W dniu 10 września w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie odbyła się uroczystość finałowa ogólnopolskiego konkursu „Historia Bliska” i wśród jego laureatów znalazł się zespół Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. I. Łukasiewicza w Jaśle w składzie: Dominika Forystek, Aleksandra Krupa, Paulina Stach i Gabriela Tomasik. Opiekunem uczennic był ich nauczyciel, historyk – regionalista, prezes SMJiRJ – Wiesław Hap.
Praca młodych jaślanek poświęcona II wojnie światowej p.t. „Początek i koniec tej straszliwej wojny zapisany w pamięci mieszkańców Jasła i okolic” została nagrodzona przez profesjonalnych historyków – profesorów warszawskich, jak zapisano w protokole jury: „za niezwykle dojrzałą konfrontację wielu relacji i źródeł archiwalnych”. W trakcie całego procesu przygotowywania pracy zebrały wspomnienia i relacje świadków tamtych wydarzeń, dotarły do dokumentów i fotografii, a następnie bardzo dokładnie je opracowały, opisały i skomentowały.
Jasielskie laureatki wraz z opiekunem uczestniczyły w warszawskiej gali, w trakcie której nagrodzonym uczniom i ich nauczycielom gratulacje złożyli m.in. premier Tadeusz Mazowiecki, szef kancelarii Prezydenta RP – minister Jacek Michałowski oraz dyrektor europejskiej Sieci EUSTORY – Gabriele Woidelko.
12 września w Muzeum Regionalnym w Jaśle miał miejsce wernisaż wystawy „Żołnierz polski na frontach II wojny światowej”. Zarząd Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego reprezentował na nim Jacek Nawrocki.
Dwa dni później SMJiRJ było współorganizatorem konferencji historycznej na temat „Okrucieństwo i zniszczenia dokonane przez hitlerowskiego okupanta na terenie powiatu jasielskiego”. Głównym organizatorem i gospodarzem tej konferencji było Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Gorlickiej. Odbyła się ona w sali konferencyjnej Starostwa Powiatowego w Gorlicach. Z ramienia naszego Stowarzyszenia uczestniczyli w niej wiceprezes Felicja Jałosińska i sekretarz Zarządu Józef Laskowski.
Felicja Jałosińska odczytała w trakcie konferencji referat autorstwa prezesa Wiesława Hapa „Jasło i Jasielszczyzna w II wojnie światowej ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia i zbrodniczej działalności niemieckiej administracji okupacyjnej”. Uczestnicy tego historycznego spotkania obejrzeli również prezentację multimedialną przygotowaną przez Wiesława Hapa opartą głównie na archiwalnych fotografiach z publikacji W. Hapa i F. Jałosińskiej „Kalendarium dziejów Jasła od 1939 do 1945 roku”.
Z kolei w dniu 17 września prezes Wiesław Hap reprezentował SMJiRJ w powiatowych uroczystościach 73. rocznicy agresji sowieckiej na Polskę. Uczestniczył w Mszy Świętej w kościele p.w. św. Stanisława BM, a następnie, w asyście harcerek z Gimnazjum Nr 2 złożył kwiaty przed obeliskiem na skwerze „Golgota Wschodu” przy I LO.
Zarząd Stowarzyszenia wystąpił także do Kapituły Nadawania Tytułu „Honorowy Obywatel Miasta Jasła” o pośmiertne przyznanie tego tytułu Panu Zygmuntowi Kachlikowi, żołnierzowi Września 1939 roku, prezesowi jasielskiego Koła Światowego Związku Armii Krajowej, wybitnemu społecznikowi na wielu polach i animatorowi kultury.
/PR/
Duże zainteresowanie twórczością Mieczysława Wieteski
Dużym zainteresowaniem cieszy się wystawa prac Mieczysława Wieteski w Jasielskim Domu Kultury. Wystawa została przygotowana przez żonę fotografa Aleksandrę i Wiceprezes naszego Stowarzyszenia Felicję Jałosińską. O otwarciu wystawy poinformowały lokalne i regionalne media. Zapraszamy do przeczytania relacji z tego wydarzenia redakcji Jasielskiego Domu Kultury.
„Z atelier Mieczysława Wieteski – 60 lat fotografowania”
Na wystawie prezentowane są archiwalne zdjęcia, głównie reportażowe, przedstawiające przede wszystkim Jasło i okolice oraz portrety. Większość z nich, to reprodukcje fotografii, wykonane staraniem Felicji Jałosińskiej. Poniedziałkowe (1 października br.) otwarcie ekspozycji zgromadziło liczne grono jaślan zainteresowanych historią swojego miasta i ludzi z nim związanych.
Wśród gości wernisażu byli przedstawiciele Urzędu Miasta i Starostwa Powiatowego w Jaśle. – Sztuka fotografowania, to umiejętność malowania światłem. To umiejętność uchwycenia chwili, uchwycenia emocji, i takim właśnie fotografem dokumentalistą był Mieczysław Wieteska – mówił otwierający wystawę Janusz Szewczyk, dyrektor JDK, zapraszająco do zwiedzania.
Felicja Jałosińska natomiast podziękowała wszystkim, którzy służyli jej pomocą podczas 1,5-rocznej pracy przy przygotowywaniu ekspozycji. Oprawę muzyczną otwarcia wystawy zapewniła Aleksandra Tocka, wokalistka JDK. Szerzej w najbliższym Obiektywie Jasielskim.
***
Mieczysław Wieteska (1914 – 2004 r.) po raz pierwszy zetknął się z fotografią jako uczeń drukarski w Lublinie. Podstaw fotografii profesjonalnej uczył się w zakładzie znanego w Lublinie fotografa Hartwiga. Fotografia stała się jego pasją, z której nie zrezygnował nawet w czasie służby wojskowej. W 1937 r. na w wystawie fotograficznej w Łodzi zdobył I miejsce za reportaż o tematyce sportowej. Pracując w redakcji dziennika „Echo Łódzkie” zajmował się głównie fotografią prasową. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku służył w lotnictwie. Ranny wrócił do Lublina, gdzie otworzył duży zakład fotograficzny, w którym robił zdjęcia legitymacyjne do tzw. kenkart, a jednocześnie działał w konspiracji.
Aresztowany w 1942 r. zbiegł i ukrywał się na terenie powiatu krośnieńskiego. Po wojnie wrócił do Lublina i nadal prowadził zakład fotograficzny. W 1952 r. przeniósł się do Jasła, gdzie przy ul. Tkaczowa 2 założył zakład fotograficzny „Karpaty”. W prowadzonym przez 42 lata atelier zajmował się fotografią portretową; dokumentował także wydarzenia w mieście i brał udział w wielu wystawach fotograficznych, a JDK prowadził społecznie kółko fotograficzne.
Ponadto był m.in. radnym Izby Rzemieślniczej w Rzeszowie, członkiem Krajowej Komisji Fotografów, wiceprzewodniczącym Rzemieślniczej „Solidarności” Okręgu Południowego. Pracował społecznie w Jasielskim Domu Kultury jako instruktor sekcji fotograficznej, działał w Stowarzyszeniu Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, odznaką Zasłużony Działacz Kultury i wieloma innymi.
JDK
Odkryj magiczne zakątki Jasła i weź udział w konkursie!
Fotografujesz? Pochwal się swoim dorobkiem! Weź udział w konkursie „Jasło Moje Miasto”! Odkryj najbardziej urokliwe miejsce w naszym mieście i przy pomocy aparatu fotograficznego udowodnij nam, że w nim byłeś. „Magiczne zakątki Jasła” takie jest właśnie hasło przewodnie tegorocznej, XVIII edycji konkursu, organizowanego przez Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego oraz Młodzieżowy Dom Kultury w Jaśle.
Uwaga, w konkursie wziąć udział mogą tylko dzieci i młodzież. Termin nadsyłania prac jest dosyć odległy (do 1 grudnia br.), jednak zdajemy sobie sprawę, że aby dokonać ważnych odkryć potrzeba czasu. Życzymy powodzenia w poszukiwaniach i jeszcze raz zapraszamy do udziału.
Obejrzyj najlepsze zdjęcia ostatnich dwóch edycji:
Mariusz Skiba