Wspomnijmy styczeń 1945 roku. Coraz mniej wśród nas Jaślan pamiętających tamte dni, a był to czas szczególny. Przez Jasielskie przetoczył się front i mieszkańcy miasta i wielu wsi, po kilku miesiącach życia na wysiedleniu, mieli wreszcie możliwość powrotu do domów. Zastawali mieszkania zniszczone, a jeśli nie, prawie zawsze ograbione z wszystkiego co miało jakąkolwiek materialną wartość. W czasie wysiedlenia Jaślan doszczętnie zniszczone zostało Jasło – miasto, które przed wojną szczyciło się piękną architekturą i ogrodami. W najbliższym czasie opublikujemy tu kilka prac, m.in. wspomnienia ludzi, którzy przeżyli tamten tak trudny czas.
Zapraszamy też Państwa do przesyłania własnych wspomnień z tego czasu albo wspomnień swoich bliskich, lub innych materiałów związanych z tym tematem. Ta strona jest miejscem do tego rodzaju publikacji.
Na początek przypomnimy fragment wspomnień Władysława Mendysa, spisanych w 1977 r., opublikowanych w książce „Wspomnienia o Jaśle 1939-1960”. Publikacja ta w całości dostępna jest na naszej stronie, w formie pdf. Aby do niej dotrzeć kliknij tutaj Wspomnienia o Jaśle.
Władysław Mendys w tym czasie miał 40 lat. Po 17 stycznia, jak większość ludzi, wracał do Jasła z zachodu, od Niegłowic. Przebył Wisłokę przechodząc po prowizorycznej kładce z desek, właśnie ułożonej przez żołnierzy, docierając do miasta, właściwie to do jego ruin.
Na zdjęciu zarządzenie starosty niemieckiego Waltera Gentza nakazujące Jaślanom opuszczenie miasta. Do piątku 15 września, do godz. 18 miasto musiał opuścić każdy cywil. Zatem, przez ponad 4 miesiące jesieni i zimy Jaślanie musieli przebywać poza swoimi domami.
„Już po pierwszych krokach ogarnęło mnie jakieś zadziwienie, a następnie zaniepokojenie i lęk. Wzrok był przyzwyczajony do tego, że po przebyciu mostu widziało się od lat po lewej stronie drogi najpierw dom dróżnika Błażeja Myśliwca, obok niego dom Habera z charakterystycznym gankiem, prowadzącym bezpośrednio z ulicy wprost na pierwsze piętro, a dalej, w miejscu gdzie droga wznosi się nad górką, dawną karczmę Klominka z ogromną sienią zajezdną, a obok niej dom B. Cisły, gdzie mieścił się bar. Obecnie wszystkie te budynki zniknęły, a na ich miejscu pozostały dymiące zgliszcza. W miarę dalszego posuwania się ulicą ogarniało mnie coraz większe przerażenie i groza. Wszystkie domy były wypalone bądź zburzone i w powietrzu unosił się swąd i czad po pożarze. Gdziekolwiek się człowiek zwrócił, wszędzie wzrok napotykał czarne, zwęglone zgliszcza i stosy gruzów.
Zapuściłem się w stronę rynku, lecz ulice prowadzące do śródmieścia zawalone były wysokimi zwałami gruzu z wysadzonych w powietrze kamienic, w których tkwiły gdzieniegdzie dymiące się jeszcze belki. Uczucie grozy potęgowała upiorna cisza, przerywana tylko chrzęstem blach porozrywanych rynien i dachów. I nigdzie żywego człowieka. Całe miasto zmieniło się w jedno wielkie cmentarzysko.”
Na zdjęciu Władysław Mendys (1899-1996). Adwokat, działacz społeczny. Absolwent szkoły Ludowej i Gimnazjum w Jaśle. Żołnierz c.k. armii w czasie I wojny światowej oraz Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Po II wojnie światowej wiceburmistrz Jasła, radny miejski, powiatowy i wojewódzki. Członek chóru „Echo” i teatru amatorskiego. Pierwszy przewodniczący SMJiRJ. Biogram we wspomnianej publikacji.
W publikacji „Wspomnienia o Jaśle 1939-1960” znajdują się prace następujących osób:
- Władysław Mendys, Wspomnienia o Jaśle w dniach zagłady i powracania do życia,
- Marian Bernacki, Moje wspomnienia o Jaśle,
- Jan Sobota, Jasło w latach okupacji niemieckiej,
- Stanisław Peters, Jasło – miasto śmierci.
Ponadto, wykaz ulic Jasła oraz domów i właścicieli na31 sierpnia 1939 r. opracowane przez Aleksandra Ernesta Krementowskiego. Przedmowa pióra Felicji Jałosińskiej, recenzja Alfred Sepioł.
Budynek Starostwa stoi w tym samym miejscu co przed wojną. Pomyśleć, że w czasie II wojny światowej został całkowicie zburzony. Jaślanie powracający z wysiedlenia zastali w tym miejscu kupę gruzu …
/ms/
