J.M.Nowosielski, Wykaz władz Nowego Żmigrodu 1713-1850

Ta publikacja jest prawdziwą gratką dla genealogów. Ludzie mający swoje korzenie w Ziemi Żmigrodzkiej mogą znaleźć tu swoich przodków. Opracowanie zawiera wiele nazwisk, które do dziś noszą mieszkańcy Jasielszczyzny i dalekiej okolicy. „Wykaz władz Nowego Żmigrodu” to efekt wieloletniej pracy Jerzego Mikołaja Nowosielskiego z Warszawy, genealoga i badacza historii rodu Nowosielskich, współautora książki „600 lat historii rodzin Nowosielskich z Rusi, Małopolski, Litwy i Podlasia”. Dane ujęte w wykazie pochodzą z archiwów, głównie z Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu. Wprowadzenie do „Wykazu” poprzedził na naszą prośbę Daniel Nowak, specjalizujący się w historii średniowiecznej i nowożytnej Ziemi Żmigrodzkiej.
Wprowadzenie
Początków ustroju miejskiego Nowego Żmigrodu należy szukać w okresie średniowiecza, gdy było ono lokowane na prawie magdeburskim. Doszło do niego prawdopodobnie w połowie XIV wieku, w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Ustrój ten przetrwał z niewielkimi zmianami do czasów rozbiorów. Za czasów austriackich, w wyniku wielu reform administracyjnych władze miasta i ich funkcje zostały przekształcone tak, aby dopasowane były do nowej administracji zaborczej. Niektóre jednak elementy tego ustroju, jak np. burmistrz, przewały do początków XX wieku.
Szczególną pozycje w organach miasta miał wójt (advocatus), który wywodził się od średniowiecznego zasadźcy czyli organizatora i głównego inwestora nowo tworzącego się miasta. Pełnił on funkcje organizacyjne i porządkowe. Był też reprezentantem pana-właściciela miasta i pilnował przestrzegania na jego terenie nadanych przywilejów. W późniejszym okresie jego rola nieco zmalała, a funkcje częściowo przejęła rada miejska i gubernator zamku. Zastępcą wójta był wybierany wraz z nim podwójci (viceadvocatus). Ważnym organem działającym na terenie miasta była Rada Miejska, która wybierała ze swojego grona burmistrza. Wybory te odbywały sie raz na pół roku lub raz na kwartał. Ważną funkcją w mieście Żmigrodzie był ekonom zwany też gubernatorem zamku, który nie tylko zarządzał zamkiem i reprezentował właściciela miasta, ale też miał kompetencje o charakterze policyjno-prokuratorskim .
Burmistrz wraz z radą tworzyli sąd radziecki. Natomiast wójt przewodniczył sądowi ławniczemu, który składał się z wójta, ławników (scabini) i podwójciego. Sądy te miały szerokie kompetencje zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych. Rozstrzygały w takich spawach, jak zabójstwa, kradzieże, pomówienia, naruszenia nietykalności cielesnej czy miru domowego. Sąd ten miał też charakter zbliżony do dzisiejszego notariusza – potwierdzał akty sprzedaży nieruchomości, testamenty i pożyczki. Wszystkie sprawy były wpisywane przez pisarza miejskiego do ksiąg ławniczo-radzieckich.
Do naszych czasów zachowały się cztery takie księgi. Znajdują się one w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu pod sygnaturami 5724/II, 5725/II, 5726/III, 5727/IIII. Pierwsza księga obejmuje lata 1713-1754, druga 1755-1784, trzecia 1784-1808 i czwarta lata 1808-1850. Łącznie liczą one około 1770 stron. Przeważają sprawy cywilne, jak wspomniane akty sprzedaży pola lub domów, testamenty i pożyczki. Ze spraw karnych najczęściej pojawiają się kradzieże (np. siana z wójtowskiej stodoły, drzewa z żydowskiego podwórka, katanki na jarmarku), pomówienia (np. pomówienie mieszczanina Józefa Ślebody o to, że jest „kurwiorzem”) i pobicia. W 1755 roku miał miejsce ostatni na tym terenie proces o czary wywołany przez mieszkańca Łysej Góry Andrzeja Burdę przeciwko żonie Franciszka Surowego. Sąd jednak nie uwierzył w słowa oskarżyciela i za bezpodstawne oskarżenia skazał go na 30 plag i nakaz leżenia krzyżem „…przez dwie niedziele w starożmigrodzkim kościele”. Ważnym wydarzeniem było też aresztowania gubernatora zamku Pana Dubalskiego przez walczących tutaj z konfederacją barską Moskali. W okresie zaborów sądownictwo karne przejęła administracja państwowa, a sądownictwu miejskiemu pozostawiono jedynie niektóre sprawy cywilne. Po utworzeniu w połowie lat XIX w Żmigrodzie sądu powiatowego, sąd ławniczo-radziecki całkowicie utracił swe kompetencje.
Poniższy wykaz został sporządzony na podstawie wymienionych powyżej ksiąg przez Pana Jerzego Nowosielskiego z Warszawy.
Daniel Nowak
Aby zapoznać się z opracowaniem kliknij tutaj: J. Nowosielski, Wladze N. Zmigrodu.
Na zdjęciu Rynek Nowego Żmigrodu w okresie międzywojennym. (fot. z portalu Fotopolska.eu.)